Dick Schoof: 'De morele pijngrens is nog lang niet bereikt.'

Hier vindt u mijn interview van 6 maart 2024 met Dick Schoof die dan nog secretaris-generaal van het ministerie van Justitie en Veiligheid is. Hij stelt daarin dat hij een eventuele PVV-regering met vertrouwen tegemoet ziet. Een dikke twee maanden later wordt hij gebeld door Geert Wilders of hij premier van Nederland wil worden...

Het interview is gebaseerd op een viertal gesprekken die ik tussen oktober 2023 en januari 2024 had met Schoof. Na de verkiezingsoverwinning van Geert Wilders wilde ik in dit interview onderzoeken of en hoe secretaris-generaal Dick Schoof op het ministerie van Justitie en Veiligheid 'de dijk' zou kunnen zijn, als Wilders ongrondwettelijke maatregelen zou willen nemen op bijvoorbeeld het gebied van asiel, strenger straffen, benoemen van rechters. Hoe zou Schoof eventuele onrechtsstatelijke voornemens van Wilders stoppen? Hoe zou deze ambtenaar reageren op politieke druk? Wanneer zou hij de ultieme consequentie trekken? Zou hij überhaupt onder Wilders willen dienen en onder welke voorwaarden?

Het antwoord op die laatste vraag had ik in de verste verte niet zien aankomen. Het kwam feitelijk pas ruim tweeënhalve maand later, op 28 mei, met het nieuws van Schoofs aanstaande premierschap in een kabinet, gevormd en gedragen door Wilders. Het interview krijgt door deze wending een tweede en groter leven. Het wordt uitgebreid geciteerd in vrijwel alle Nederlandse en Europese media die aandacht besteden aan de voordracht van Dick Schoof, deze voor het grote publiek onbekende topambtenaar die ineens premier van Nederland wordt.

Inhoudelijk biedt het verhaal een inkijkje in de visie en ethiek van deze voormalige topambtenaar en huidige premier van Nederland. Het behandelt thema's als:

- De val van Rutte IV die Schoof van dichtbij meemaakte

- De grenzen van de rechtsstaat

- De relatie topambtenaar-minister

- Wat een ambtenaar volgens Schoof ethisch wel en niet kan doen (demonstreren tegen het Gaza-beleid van de regering?)

- Het afnemend vertrouwen van de burger in de overheid

- De volgens Schoof te grote beloftes die politici aan burgers doen, beloftes die de overheid lang niet allemaal kan waarmaken.

- De te grote verwachtingen die burgers dientengevolge hebben van de overheid

- Het feilen van de overheid

Dit alles gecentreerd rond de vraag: Hoe om te gaan met de verkiezingsoverwinning van de PVV en met Geert Wilders als machtigste politicus?

In het interview legt Schoof, terwijl er geformeerd wordt aan het nieuwe kabinet, uit hoe hij zich ten opzichte van Geert Wilders en een radicaal-rechts kabinet zal opstellen. Hij geeft aan dat hij een eventueel PVV-kabinet met vertrouwen tegemoet ziet.

Wat opvalt is hoezeer Schoof vertrouwt op de democratische rechtsstaat, op formele regels, en hoe loyaal hij als ambtenaar is en zal zijn. Hij ziet geen reden tot bijzondere waakzaamheid nu Wilders de grootste is. Hij vertrouwt op het systeem en de ambtelijke praktijk van faciliteren. En hij kan zich niet voorstellen dat hij door Wilders in een situatie zal komen die voor hem moreel of rechtsstatelijk onacceptabel is. Op diverse manieren wordt in het interview herhaaldelijk gevraagd waar zijn ethische grens ligt. Het antwoord: 'De morele pijngrens is nog lang niet bereikt.'

Inmiddels vervult Schoof in het PVV-VVD-NSC-BBB-kabinet zijn rol als premier. Misschien wel op de manier zoals hij zijn rol als topambtenaar in dit interview beschrijft. De leidraad daarbij is wat hem betreft: De politiek, de fractieleiders, zijn er voor het 'wat'. En premier Schoof, de technocraat, is er, als een topambtenaar, voor het 'hoe' en toont zich 'loyaal'.